Anders kijken, beter samenwerken

The Living Museum in Tilburg begon als vrijplaats voor mensen met geleefde ervaring;  mensen die te maken hebben (of hebben gehad) met psychische ontregeling, dakloosheid of verslaving. ‘Het is een regelloze ruimte waar je jezelf mag zijn en mag doen wat je wilt, zolang jij jezelf, een ander of de plek er niet mee schaadt’, legt initiatiefnemer Rob Haen uit. Het museum biedt mensen de ruimte om op adem te komen, zich uit te drukken in kunst, of gewoon even onderdeel te zijn van een veilige, open omgeving. Nu, tien jaar na de oprichting, blijkt: wat werkt in The Living Museum, is ook voor anderen van waarde.

Jaarlijks ontvangt The Living Museum zo’n 12.500 bezoekers. Het initiatief wordt ondersteund door partners en sponsoren (ondernemers, maatschappelijke organisaties en de gemeente) en draait grotendeels op vrijwilligers.

Wat werkt?

Na tien jaar besloten Rob en Pim Rolsma, die elkaar in hun loopbaan regelmatig tegenkwamen in het grensgebied van kunst en sociaal werk, te onderzoeken wat de werkzame bestanddelen zijn van het museum. Pim: ‘We nodigden de partners, sponsoren, vrijwilligers/ kunstenaars van het museum uit om mee te denken. Wat zien zij gebeuren? Wat raakt hen? Wat werkt hier volgens hen?’

Ze ontdekken iets opvallends. Veel van deze partijen herkennen in de aanpak van The Living Museum precies de vragen die ook in hun eigen organisaties spelen. Pim: ‘Zoals: hoe houd je koers in de drukte van alledag? Hoe werk je goed samen met mensen die anders zijn dan jij? En: wat doe je als regels en structuren eerder belemmeren dan ondersteunen?’ De mannen nodigen de deelnemers uit om het zelf de kracht van kunst te ervaren. Ze laten hen gesprekken voeren met inzet van vormen als poëzie, theater en muziek. Rob: ‘Zo stonden ze stil bij hun missie, hun onderlinge samenwerking en de manier waarop verschillen zichtbaar en werkbaar worden.’ En Rob en Pim? Die beseffen sindsdien dat die behoefte aan ruimte, reflectie en betekenis net zo groot is bij beleidsmakers en ondernemers als bij de mensen voor wie The Living Museum oorspronkelijk bedoeld is.

Vrijplaats als uitnodiging

Rob: ‘We gebruiken kunst als manier om stil te staan, te doen, te denken en samen te werken. Kunst is niet alleen voor aan de muur. Het is een manier om mensen te laten inzien waar ze vandaan komen en waar ze nu staan. Vervolgens weten ze meestal zelf wel waar ze naartoe kunnen of moeten.’ Pim: ‘Bij organisaties en bedrijven zie ik een groeiende behoefte aan precies dat wat The Living Museum is: een vrijplaats om los te komen van het dagelijkse, gecombineerd met de inzet van kunst en creativiteit met als resultaat stilstaan bij wat er écht toe doet, en de ruimte (her)vinden om samen te werken, vooral als dat niet vanzelfsprekend is.’ Die combinatie brengt beweging, zien ze steeds weer. Door naar de dingen te kijken vanuit vrijplaatsgedachten of kunst, raken er dingen los; in hoe mensen kijken, in hoe ze samenwerken en opnieuw verbinding maken met wat voor hen van waarde is.’ De werkvormen die Rob en Pim inzetten, werken soms ontregelend, soms speels, soms verstillend. ‘Ze helpen om uit vaste patronen te stappen en nieuwe ruimte te vinden.’

Op weg naar een nieuwe plek en nieuwe toepassingen

Nu de werkzame bestanddelen onderzocht zijn, zetten Rob en Pim de eerste stappen naar buiten. ‘Het is prachtig om te merken dat mensen binnen bedrijven en organisaties via deze aanpak dichter bij zichzelf, hun bedoeling én elkaar komen,’ zegt Pim. ‘Wat werkt in het museum, werkt ook daar. Anders kijken. Beter samenwerken.’ Intussen is ook het museum zelf in beweging. De huidige locatie moet wijken vanwege verduurzamingsplannen. Rob: ‘We zijn bezig met een nieuwe plek. Groter, rauwer, en met nog meer ruimte om te maken en te ontmoeten.’